گروه نرم افزاری آسمان

محتواي سوره آلعمران



خداشناسی و قرآن شناسی
خداشناسی و قرآن شناسی قرآن کریم در آیات اول و دوم سورهي آلعمران به حروف مقطعه و برخی صفات خدا اشاره میکند و
میفرماید: 1 و 2. الم* اللَّهُ لَا إِلهَ إِلَّا هُوَ الحَیُّ الْقَیُّومُ الف، لام، میم* خداست که هیچ معبودي جز او نیست زنده، برپا و برپا دارنده
است. شأن نزول: داستان نزول حدود هشتاد آیهي اول این سوره اینگونه حکایت شده که شصت نفر از فرستادگان مسیحیان
به منظور تحقیق در مورد اسلام، خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رسیدند. آنان عصر هنگام با لباسهاي فاخر وارد «1» ، نجران
مسجد مدینه شدند و با نواختن ناقوس به عبادت پرداختند. گروهی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله خواستند مانع آنان شوند،
ولی پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: با آنها کاري نداشته باشید! آنان بعد از عبادت خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسیدند و
با او سخن گفتند. پیامبر صلی الله علیه و آله به آنان پیشنهاد کردند که در پیشگاه خدا تسلیم شوند و مسلمان گردند. یکی از آنان
گفت: ما پیش از تو اسلام آورده و تسلیم خدا شدهایم. پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: شما چگونه بر آیین حق هستید حال آن که
اعمالتان نشان میدهد که تسلیم خدا نیستید؛ چه اینکه عیسی علیه السلام را پسر خدا میدانید و گوشت خوك میخورید! و در
ادامه در مورد حضرت عیسی علیه السلام بحث فراوان کردند و در نهایت خاموش شدند. در این هنگام آیات مزبور فرو فرستاده شد
بسم اللّه » ص: 27 نکتهها و اشارهها: 1. در بارهي جملهي مبارك «2» . و برنامههاي اسلام را توضیح داد
در ابتداي سورهي حمد، و در مورد حروف مقطعه در ذیل آیهي اوّل سورهي بقره مطالبی بیان داشتیم. مضمون ،« الرحمن الرحیم
آیهي دوم این سوره نیز در آیهي 254 سورهي بقره آمده بود که در آنجا مطالبی را بیان کردیم. 2. تکرار برخی آیات و جملات
در قرآن، نشان دهندهي اهمیت آن مطلب و تأکید بر آن است؛ و از آنجا که هدف قرآن هدایت و تربیت است، گاهی تکرار و
تأکید لازم و مفید است. *** قرآن کریم در آیات سوّم و چهارم سورهي آل عمران به نزول قرآن، تورات و انجیل اشاره میکند و
میفرماید: 3 و 4. نَزَّلَ عَلَیْکَ الْکِتبَ بِالْحَقِّ مُ َ ص دِّقاً لِّمَ ا بَیْنَ یَدَیْهِ و أَنزَلَ التَّورةَ وَ الإِنجِیلَ* مِن قَبْلُ هُديً لِّلنَّاسِ وَ أَنزَلَ الْفُرْقَانَ إِنَّ
الَّذِینَ کَفَرُواْ بَئَایتِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ ذُو انتِقَامٍ [خدا] بر تو [این] کتاب را به حق فرو فرستاد، در حالی که مؤید آنچه
از [کتابهاي الهی است که] پیش از آن بود. و تورات و انجیل را* پیش از آن، براي راهنمایی مردم، فرو فرستاد و جدا کننده [حق
از باطل] را فرو فرستاد. به راستی کسانی که به آیات خدا کفر ورزیدند، برایشان عذابی شدید است و خدا شکست ناپذیري صاحب
است؛ از این رو به آنچه با واقعیت موجود « مطابقت و هماهنگی » در اصل به معناي « حَق » انتقام است. نکتهها و اشارهها: 1. واژهي
یعنی: (اي پیامبر!) قرآن را که همراه نشانههاي واقعیت تفسیر « نَزَّلَ عَلَیْکَ الْکِتبَ بِالْحَقِّ » تطبیق میکند، حق گفته میشود؛ بنابراین
است؛ سپس کتابی « شریعت و قانون » واژهاي عبري و به معناي « تورات » .2 «1» . قرآن مهر جلد سوم، ص: 28 است، بر تو فرو فرستاد
که از جانب خدا بر موسی علیه السلام نازل گردید، تورات نامیده شد. تورات داراي پنج بخش: سِفْر پیدایش، سِفر خروج، سفر
معلوم میگردد که مطالب تورات پس از «2» لاویان، سِفر اعداد و سِفر تثنیه است. از شرح وفات و دفن موسی علیه السلام در تورات
حضرت موسی علیه السلام جمعآوري شده است. تورات و کتابهاي دیگر عهد عتیق با خرافات فراوان و نسبتهاي ناروا به
« بشارت » ،« مژده » واژهاي یونانی و به معناي « انجیل » .3 «3» . پیامبران همراه است. این مطلب گواه دیگري بر تحریف این کتابهاست
صفحه 9 از 127
و نام کتابی است که بر حضرت عیسی علیه السلام نازل شده است. قرآن انجیل را همیشه به صورت مفرد به کار « آمرزش جدید » یا
برده است، ولی امروز در میان مسیحیان انجیلهاي متعددي وجود دارد که مشهورترین آنها چهارتاست که عبارتاند از: الف)
که به نام یکی از حواریون دوازدهگانهي حضرت عیسی علیه السلام است، در سال 38 و یا بین سالهاي 50 تا 60 « مَتی » انجیل
مرقس از حواریون حضرت عیسی علیه السلام نبود ولی ؛« مَرْقُس » میلادي نگارش یافته است. ب) انجیل
که در حدود سال 63 « لُوقا » ص: 29 انجیل خود را زیر نظر برخی حواریون نوشت. او در سال 68 میلادي کشته شد. ج) انجیل
از محتویات این «1» . که در اواخر قرن اوّل نوشته شد. یوحنا از شاگردان مسیح علیه السلام بود « یُوحَنّا » میلادي نوشته شد. د) انجیل
انجیلها که عموماً داستان زندگی حضرت مسیح تا به دار آویختن وي و حوادث بعد از آن را شرح میدهند، بهخوبی ثابت میشود
که همهي این انجیلها، سالها بعد از مسیح علیه السلام نگارش یافته و هیچکدام کتاب آسمانی نازل شده بر حضرت عیسی علیه
السلام نیستند. انجیلهاي امروز پیامها و پندهایی هستند که شاگردان حضرت عیسی علیه السلام پس از وي گردآوري کردهاند؛
البته همراه با برخی از گفت و شنودهاي خودشان که تنها قسمتهایی از گفتارهاي حضرت مسیح علیه السلام در آنها آمده است.
است و به همین مناسبت به قرآن، فرقان گویند. به معجزات « جداسازي حق از باطل » در لغت به معناي وسیلهي « فرقان » 4. واژهي
دهگانهي موسی علیه السلام و گاهی به عقل و روشنبینی نیز فرقان گفته میشود. از برخی روایات اسلامی استفاده میشود که
قرآن، نام مجموعهي کتاب آسمانی مسلمانان است، امّا فرقان نام آیاتی از آن است که دستورات عملی و برنامههاي فردي و
5. یکی از جلوههاي فرقان و جدا کنندگی حق از باطل توسط قرآن، این است که قرآن معیار «2» . اجتماعی در آنها ذکر شده است
در اصل به « انتقام » سنجش عقاید و افکار است و حتی روایات نیز به وسیلهي موافقت و مخالفت با قرآن سنجیده میشوند. 6. واژهي
معناي کیفر دادن گناهکار است و مسلم است که مجازات گناهکاران گردنکش و ستمگر، کاري پسندیده و موافق عدالت و
بیشتر در مواردي به کار میرود که « انتقام » حکمت، و سرچشمهاش عمل گناهکار است. امّا در اصطلاح فارسی امروزي، واژهي
شخص در برابر خلافکاري یا اشتباه دیگران دست به عمل متقابل ص: 30 بزند و مصلحت عفو و گذشت
را در نظر نگیرد. مسلماً این صفت همیشه پسندیده نیست و در بسیاري از موارد عفو مقدم بر مقابلهي به مثل است. البته معناي اوّل
انتقام در اینجا صحیح است و معناي دوم مناسب ساحت پروردگار نیست. 7. کتابهاي آسمانی همدیگر را تأیید میکنند؛ چون
هدف همگی هدایت به سوي خداست. آنها مثل برنامههاي درسی مقاطع تحصیلی هستند که هر کدام در مقطع بعدي کامل
8. منکران و مخالفان آیات الهی سزاوار عذاب شدیدي هستند؛ زیرا پیامبران با معجزات الهی، آیات و نشانهها را براي «1» . میشود
مردم آوردند و اتمام حجّت کردند و مخالفت با آنان انگیزهاي جز لجاجت و سرکشی ندارد و به حکم عقل و وجدان، منکران و
کافران سزاوار کیفرند. آموزهها و پیامها: 1. محتواي کتابهاي آسمانی هماهنگ است (و همهي آنها یک هدف توحیدي را در
مراحل مختلف پیگیري میکنند). 2. زیرساخت قرآن حقّ است. 3. هدایتگري و جداسازي حق و باطل از اهداف کتابهاي
آسمانی است. 4. با آیات الهی مخالفت نورزید که عذابآور است. *** ص: 31 قرآن کریم در آیهي
پنجم سورهي آل عمران به علم بیکران خدا اشاره میکند و میفرماید: 5. إِنَّ اللَّهَ لَا یَخْفَی عَلَیْهِ شَیْءٌ فِی الَأرْضِ وَ لَا فِی السَّمَآءِ در
حقیقت خدا هیچ چیز، در زمین و در آسمان بر او مخفی نمیماند. نکتهها و اشارهها: 1. علم بر دو گونه است: علم حصولی که
صورت چیزي در ذهن حاضر میشود، مثل علوم معمولی که در کتابها میخوانیم؛ و علم حضوري که خود چیز در نزد عالِم
علم خدا از قسم علم حضوري است؛ زیرا از طرفی خود چیزها در محضر خدا «1» . حاضر میشود، مثل علم انسان به وجود خودش
و از طرف دیگر، خدا با وجود بیپایان و نامحدودش در همه جا حاضر و ناظر است و «2» ؛ حضور بالفعل دارند، نه صورت آنها
جایی از او خالی نیست و حضور او در همه جا، مستلزم علم به همه چیز، در همه جاست؛ و همین مطلب دلیل بر وسعت علم
پروردگار است. به از ما سخنگوي دانا یکی است که بالاتر از علم او علم نیست بر او علم یک ذرّه پوشیده نیست که پیدا و پنهان
صفحه 10 از 127
به نزدش یکی است (سعدي) آموزهها و پیامها: 1. خدا را با علم بیکران بشناسید. 2. جهان تحت نظر خداست (پس مراقب کردار
خود باشید). *** ص: 32 قرآن کریم در آیهي ششم سورهي آل عمران به یکی از شاهکارهاي
آفرینش، یعنی صورتگري انسان در شکم مادر، اشاره میکند و میفرماید: 6. هُوَ الَّذِي یُصَوِّرُکُمْ فِی الَأرْحَامِ کَیْفَ یَشَآءُ لَا إِلهَ إِلَّا هُوَ
الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ او کسی است که شما را در رحمها آنچنان که میخواهد صورتگري میکند، هیچ معبودي جز آن شکستناپذیر
فرزانه نیست. نکتهها و اشارهها: 1. امروزه عظمت مفهوم آیهي فوق، با توجه به پیشرفتهاي رویانشناسی، از هر زمان دیگر
در آغاز یک موجود تک سلولی است و شکل و اندام خاصی ندارد و کم کم رشد میکند و به صورت « جنین » . آشکارتر است
تودهي سلولی درمیآید؛ سپس به چند ناحیه تقسیم میشود. و صورتگري جنین آغاز میگردد و به تناسب کارهایی که اجزا در
آینده باید انجام دهند، تغییراتی در آن صورت میگیرد. هر گروه سلولی یکی از دستگاههاي بدن، مانند دستگاه عصبی، گردش
2. صورتگري انسان در «1» . خون و گوارش را میسازند. پس از این مراحل، جنین به صورت انسانی موزون صورتگري میشود
شکم مادر به ما انسانها میآموزد که: الف) صورتگريهاي گوناگون در رحم مادر نشانهي قدرت و حکمت خداست. چرا حق
نمیبینی اي حقپرست که بازو به گردش درآورد و دست ب) اگر صورتگري انسان به دست خداست و همهي صورتها
ساختهي اوست، پس کسی را به خاطر شکل ظاهري سرزنش نکنیم. ج) عوامل وراثتی، بهداشتی، غذایی و روانی در صورتبندي
جنین اثر ص: 33 دارد، امّا این عوامل از سنتهاي الهی است که در مدار قدرت و حکمت او عمل
. میکند. د) خداوند قادر است و هرگونه بخواهد صورت بندي میکند، امّا کاري بر خلاف حکمت نمیکند. آموزهها و پیامها: 1
نقاش هستی انسان خداست. 2. صورتگري خدا حکمتآمیز است. 3. با مطالعات رویانشناسی خداشناستر شوید. *** قرآن کریم
در آیهي هفتم سورهي آل عمران به نظام معناشناسی قرآن و منطق روشمند آن اشاره میکند و میفرماید: 7. هُوَ الَّذِي أَنزَلَ عَلَیْکَ
الْکِتبَ مِنْهُ ءَایتٌ مُّحْکَمتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتبِ وَ أُخَرُ مُتَشبِهتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشبَهَ مِنْهُ ابْتِغَآءَ الْفِتْنَۀِ وَ ابْتِغَآءَ تَأْوِیلِهِ وَ مَا
یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِ کُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَ مَا یَذَّکَّرُ إِلَّا أُوْلُواْ الْأَلْببِ او کسی است که بر تو، [این]
است، که آنها اساس این کتابند. و قسمتی دیگر متشابهاتند. و امّا کسانی که « محکم » کتاب را فرو فرستاد؛ که قسمتی از آن آیات
در دلهایشان کژي است پس براي فتنه جویی و طلب باز گرداندنش (به دلخواه خود) به دنبال متشابهات آن میروند. و
به آن [قرآن] ایمان آوردیم، همه » : حالبازگشتگاه (مقاصد) ش را جز خدا و استواران در دانش نمیدانند. (آنان که) میگویند
و جز خردمندان یاد آور نمیشوند. ص: 34 شأن «، (آیات محکم و متشابه) از جانب پروردگار ماست
نزول: داستان نزول این آیه به دو صورت حکایت شده است: نخست این که برخی از یهودیان با استفاده از حساب ابجَد و حروف
خبر میدادند که دوران بقاي امّت اسلام هفتاد و یک سال است و پیامبر صلی الله علیه و آله به آنان اعتراض کردند و « الم » مقطعهي
دوّم آنکه برخی مسیحیان با دستآویز قراردادن برخی از تعبیرات قرآن (مثل کلمۀ اللّه) در مورد حضرت «1» . آیهي فوق نازل شد
مسیح علیه السلام، میخواستند براي مسألهي تثلیث و خدا بودن عیسی علیه السلام سوء استفاده کنند و آیات صریح قرآن را نادیده
و به آنان پاسخ داد. نکتهها و اشارهها: 1. مقصود از آیات محکم، آیاتی است که داراي مفهوم «2» انگارند. آیهي فوق نازل شد
«. بگو او خداي یگانه است » ؛« قُل هو اللّه أحد » مثل آیهي «3» ؛ روشن است، به قدري که جاي گفتوگو و بحث در معناي آن نیست
البته بیشتر آیات قرآن محکم هستند و معناي روشنی دارند. 2. مقصود از متشابهات قرآن، آیاتی است که در ابتداي نظر معناي
یَدُ » مثل آیهي «4» . پیچیدهاي دارند و احتمالات متعددي در آنها وجود دارد و با توجه به آیات محکم، تفسیر آنها روشن میشود
در حالی که خدا ،«. دست خدا بالاي دستهاي آنهاست » که در ص: 35 ظاهر یعنی « اللّه فوقَ أیدیهم
و «1» است. البته آیات متشابه قرآن، اندك و معمولًا دربارهي صفات خدا هستند « قدرت » در اینجا « دست » دست ندارد و مقصود از
میگویند؛ چون اساس و ریشه و « امُّ الکتاب » معناي آنها نیز با مراجعه به محکمات قرآن روشن میشود. 3. به آیات محکم قرآن
صفحه 11 از 127
و آیات متشابه را استواران در علم و دانشمندان الهی، به آیات محکم برمیگردانند تا معناي آنها روشن «2» ؛ مادر آیات دیگرند
شود؛ و این یکی از گونههاي تفسیر قرآن به قرآن است. آري قرآن نظام معنایی به هم پیوسته دارد و با ردّ متشابهات به محکمات
تفسیر میشود و این، روشمند بودن فهم و منطق تفسیر قرآن را نشان میدهد. در روایتی از امام رضا علیه السلام حکایت شده است
4. در اینجا ممکن است این پرسش «3» . که هر کس آیات متشابه را به آیات محکم بازگرداند، به راه راست هدایت شده است
مطرح شود که اگر قرآن کتاب نور و حق است و براي هدایت عموم مردم آمده است چرا آیات متشابه دارد؟ اولًا، الفاظ و
عبارتهاي معمولی انسانها براي جهان مادي و نیازمنديهاي آن به وجود آمده است و گویاي مفاهیم خارج از این جهان نیست،
را براي خدا به کار « بینا » و ص: 36 « شنوا » پس نارساست و از این روست که تعبیرات متشابهی همچون
میبریم، در حالی که خدا چشم و گوش ندارد. ثانیاً، حقایق ماوراي طبیعی بسیاري وجود دارد که ما به سبب محصور بودن در
زمان و مکان، قادر به درك آن نیستیم و از این روست که تعبیرات در مورد بهشت و دوزخ متشابه میشود. ثالثاً، یکی از اسرار
وجود متشابهات در قرآن، به کار انداختن قوهي تفکر بشر است. رابعاً، در برخی احادیث آمده است که وجود آیات متشابه، این
فایده را دارد که مردم را به سوي استواران (راسخان) در علم رهنمون میشود تا از علوم پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان معصوم
علیهم السلام و دستپروردگان آنها، به عنوان رهبران و دانشمندان الهی و معلمان بشریت، استفاده کنند. پیر را بگزین که بی پیر
است؛ و به هدف رساندن « بازگشت دادن چیزي » در لغت به معناي « تأویل » این سفر هست بس پر آفت و خوف و خطر 5. واژهي
و به « واقعیت خارجی خوابی که دیده شده «1» ، هر کار یا سخنی را تأویل مینامند. همچنین به هدف نهایی کاري که روشن نبوده
اسرار و مفاهیم خاص سخن انسان که هدف نهایی آن سخن است، تأویل گویند. و تأویل در آیهي فوق به این معناست که کسی
براي گمراه کردن دیگران از پیش خود تفسیر و توجیه نادرستی براي آیات متشابه بسازد. پس مقصود آیهي فوق این است که افراد
استواران » 6. مقصود از «3» . منحرف، با اغراض فاسد، میخواهند آیات متشابه را به شکلی غیر از آنچه هست تفسیر و توجیه کنند
ثابت قدمان و صاحب نظران در علم و دانشاند. ص: 37 البته مفهوم این کلمه وسیع است و « در علم
همهي دانشمندان و متفکران را در بر میگیرد؛ امّا همانطور که در روایات آمده است، کاملترین مصداق استواران در علم، پیامبر
که از همهي اسرار قرآن آگاهاند و دیگران، هر یک به اندازهي «1» اکرم صلی الله علیه و آله و ائمهي اطهار علیهم السلام هستند
آموزهها و پیامها: 1. قرآن نظام معناشناختی روشمندي دارد. 2. آیات متشابه را به آیات «2» . دانش خود از قرآن بهره میبرند
محکم بازگردانید تا معناي آنها را دریابید، که این منطق فهم قرآن است. 3. مراقب فتنهگري بیماردلان در مورد آیات متشابه قرآن
باشید. 4. اگر میخواهید تأویل آیات الهی را به خوبی درك کنید، به مقام استواري در دانش برسید. 5. خردمندان، همهي آیات
قرآن را باور دارند و به آنها احترام میگذارند. 6. خردمندي و دانشوري زمینهساز تسلیم در برابر آیات الهی، و بیماردلی زمینهساز
فتنهگري در برابر آنهاست. *** قرآن کریم در آیهي هشتم سورهي آل عمران به دعاي دانشوران اشاره میکند و میفرماید: 8. رَبَّنَآ
لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَ ۀً إِنَّکَ أَنتَ الْوَهَّابُ ص: 38 (استوارن در دانش
میگویند:) [اي] پروردگار ما! پس از آنکه ما را راهنمایی کردي دلهایمان را کژ مگردان، و از نزد خود رحمتی بر ما ببخش،
[چرا] که تنها تو بسیار بخشندهاي. نکتهها و اشارهها: 1. آیات متشابه و اسرار آنها ممکن است موجب لغزش افراد شود، از این رو
استواران در علم و دانشمندان با ایمان، براي فهم حقیقت آیات، علاوه بر استفاده از سرمایههاي علمی خود، به خدا پناه میبرند.
آیهي فوق روشنگر این حقیقت است که راسخان در علم و مردم بینا و متفکّر، همواره مراقب روح و قلب خود هستند و از خدا مدد
میجویند تا به راههاي کج متمایل نشوند. 2. غرور علمی، دانشمندان بسیاري را از پاي درمیآورد و در بیراههها سرگردان میکند.
آنان از عظمت آفرینش و خالق آن و اندك بودن علم خود غافل میشوند و از هدایت آفریدگار محروم میگردند، اما دانشمندان
مؤمن از خدا استمداد میجویند و مراقب روح و قلب خویش هستند. نردبان خلق، این ما و من است عاقبت، زین نردبان افتادن است
صفحه 12 از 127
3. در خط هدایت قرار گرفتن مهم است اما خارج نشدن از خط، مهمتر است. آري، از خطر سوء عاقبت و انحراف دل نباید غافل
همان بعد دوم شخصیت انسان یعنی روح و دل اوست که « قلب » شد و باید به خدا پناه برد و از او کمک خواست. 4. مقصود از
و براي جلوگیري از انحراف دل باید عوامل انحراف، همچون: هواي نفس، تعصب و گناهان «1» گاهی دگرگون و منقلب میشود
را کنترل کرد. 5. خداي متعال وسایل شناخت و هدایت و گمراهی را در اختیار انسان قرار میدهد ولی کسی را مجبور به هدایت یا
انحراف نمیسازد؛ خود انسانها زمینهي گمراهی یا هدایت خویش را فراهم و راه را انتخاب میکنند. تفسیر قرآن مهر جلد سوم،
ص: 39 آموزهها و پیامها: 1. مراقب خطر انحرافات درونی خود باشید. 2. همچون دانشمندان راستین دعا کنید و از خطر انحراف
درونی به خدا پناه ببرید. 3. پایداري در خط مستقیم با لطف و رحمت الهی میسّر است. *** قرآن کریم در آیهي نهم سورهي آل
عمران به یکی دیگر از مناجاتهاي دانشمندان ثابت قدم اشاره میکند و میفرماید: 9. رَبَّنَآ إِنَّکَ جَامِعُ النَّاسِ لِیَوْمٍ لَّا رَیْبَ فِیهِ إِنَّ اللَّهَ
لَا یُخْلِفُ الْمِیعَادَ [اي] پروردگار ما! در واقع تو گرد آورنده مردمانی، در روزي که هیچ تردیدي در آن نیست [زیرا] که خدا از
وعده [خود] تخلف نمیکند. نکتهها و اشارهها: 1. هیچ چیز مانند اعتقاد به معاد و روز رستاخیز در کنترل افکار و امیال مؤثر نیست.
انسان با توجه کردن به معاد، فکر و اندیشهاش را سالم میسازد و راه درست را میبیند و میپیماید. 2. خداي متعال از وعدهي خود
تخلّف نمیکند. منشأ خُلف وعده، غفلت، ناتوانی، ترس، جهل یا پشیمانی است که هیچ کدام در ذات مقدس الهی وجود ندارد،
چون خدا از هر عیب و نقصی پاك است. 3. خداي متعال بارها در کتابهاي آسمانی وعده داده است که رستاخیز را بر پا میسازد
و پاداش نیکوکاران و کیفر بدکاران را میدهد و البته به این وعده وفا خواهد کرد، چون لازمهي عدالت و حکمت خداست؛ پس
تردیدي در رستاخیز نیست. آموزهها و پیامها: 1. رستاخیز قطعی و آمدنی است (پس خود را براي حسابرسی آن روز آماده
3. همچون دانشمندان سازید). 2. به وعدههاي الهی اطمینان داشته باشید که تخلّفناپذیر است. ص: 40
به یاد رستاخیز باشید و با پروردگارتان مناجات کنید.